ΑΡΘΡΑΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

11.03.2008

Κ. Χατζημπίρος: Διεπιστημονική προσέγγιση στην αειφόρο ανάπτυξη

Η διεπιστημονικότητα σημαίνει συνεργασία πολλών επιστημονικών κλάδων. Επιπλέον επιβάλλει σύνθεση θετικών με κοινωνικές επιστήμες και την συνάντησή τους με την πολιτική. Αποτελεί λοιπόν μεθοδολογία αλλά και ιδεολογία, ασύμβατη με οποιοδήποτε δογματισμό ή με στενά τεχνοκρατικές αντιλήψεις. Η θεώρηση πολύπλοκων καταστάσεων απαιτεί συστημική οπτική, όπου ταυτόχρονα λαμβάνονται υπ’ όψη το σύνολο και τα επιμέρους συστατικά του. Σε αντίθεση με τις λεγόμενες ολιστικές προσεγγίσεις, που υπονοούν βαθύτερη ενότητα των πραγμάτων δηλαδή ένα είδος ψυχής, μια ολοκληρωμένη προσέγγιση δεν ξεπερνά τα όρια της επιστήμης.

Το πολύπλοκο σύστημα του παγκόσμιου περιβάλλοντος απαιτεί ολοκληρωμένες προσεγγίσεις και δεν αποτελεί αντικείμενο μιας μόνο επιστήμης. Η διεπιστημονικότητα είναι αναγκαία επίσης για μια ολοκληρωμένη ανάπτυξη, η οποία οφείλει να έχει οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και άλλες διαστάσεις. Απαιτείται επομένως η συνδυασμένη συμβολή πολυάριθμων επιστημονικών κλάδων, όπως Φυσική, Χημεία, Βιολογία, Οικολογία, Γεωλογία, Ωκεανογραφία, Ιατρική, Ψυχολογία, Αρχιτεκτονική, Πολεοδομία, Οικονομία, Γεωγραφία, Νομική, Κοινωνιολογία, Πολιτική Επιστήμη, Ιστορία, Αρχαιολογία κ.λπ.  

 

Οι ανάγκες ασφάλειας και άνεσης έχουν οδηγήσει τον άνθρωπο σε διαρκή σύγκρουση με την υπόλοιπη φύση, προκαλώντας αντιθέσεις μεταξύ περιβάλλοντος και ανάπτυξης. Ο άνθρωπος έδειξε ανέκαθεν επιθετικότητα έναντι του φυσικού περιβάλλοντος αλλά και της υπόλοιπης ανθρωπότητας πέρα από τον άμεσο περίγυρο της οικογένειας, του χωριού, της φυλής. Πρώτη πράξη πολιτισμού ήταν η καταστροφή, κόψιμο ή κάψιμο, του γειτονικού δάσους. Οι περιορισμένες τεχνολογικές δυνατότητες, μέχρι την έλευση της βιομηχανικής εποχής, δεν επέτρεψαν περισσότερη περιβαλλοντική υποβάθμιση ανά τους αιώνες. Ωστόσο σήμερα, παράλληλα με τη μεγιστοποίηση της περιβαλλοντικής απειλής, παρατηρείται μια σταδιακή στροφή προς αναζήτηση ευημερίας μέσω της ποιότητας ζωής, ιδίως σε προηγμένες κοινωνίες όπως οι σκανδιναβικές, η γερμανική, η ολλανδική. 

Σύμφωνα με την ακραία αναπτυξιακή ιδεολογία, αρκούν οι δυνάμεις της αγοράς για να λυθεί η αντίθεση μεταξύ περιβάλλοντος και ανάπτυξης. Στους αντίποδες, οι λίγοι πιστοί της «βαθειάς οικολογίας» προτείνουν την επιστροφή στις ρίζες, με πλήρη ένταξη του ανθρώπου στη φύση. Η μεταρρυθμιστική λογική προβάλλει την ιδέα της αειφορίας, μέσω περιβαλλοντικής πολιτικής. Η αειφόρος ή βιώσιμη ανάπτυξη (sustainable development) αποδέχεται την οικονομική μεγέθυνση, υπό τον όρο να μην υπονομεύεται το περιβάλλον των μελλοντικών γενεών. Ούτως ή άλλως, ο αναπτυσσόμενος κόσμος προσδοκά διαρκή αύξηση των παραγωγικών δραστηριοτήτων. Το αντιφατικό αλλά γόνιμο σύνθημα της αειφορίας υιοθετείται διεθνώς από επιστήμονες, περιβαλλοντιστές και πολιτικούς.

Σύμφωνα με την ακραία αναπτυξιακή ιδεολογία, αρκούν οι δυνάμεις της αγοράς για να λυθεί η αντίθεση μεταξύ περιβάλλοντος και ανάπτυξης. Στους αντίποδες, οι λίγοι πιστοί της «βαθειάς οικολογίας» προτείνουν την επιστροφή στις ρίζες, με πλήρη ένταξη του ανθρώπου στη φύση. Η μεταρρυθμιστική λογική προβάλλει την ιδέα της αειφορίας, μέσω περιβαλλοντικής πολιτικής. Η αειφόρος ή βιώσιμη ανάπτυξη (sustainable development) αποδέχεται την οικονομική μεγέθυνση, υπό τον όρο να μην υπονομεύεται το περιβάλλον των μελλοντικών γενεών. Ούτως ή άλλως, ο αναπτυσσόμενος κόσμος προσδοκά διαρκή αύξηση των παραγωγικών δραστηριοτήτων. Το αντιφατικό αλλά γόνιμο σύνθημα της αειφορίας υιοθετείται διεθνώς από επιστήμονες, περιβαλλοντιστές και πολιτικούς.

 

Σύμφωνα με την ακραία αναπτυξιακή ιδεολογία, αρκούν οι δυνάμεις της αγοράς για να λυθεί η αντίθεση μεταξύ περιβάλλοντος και ανάπτυξης. Στους αντίποδες, οι λίγοι πιστοί της «βαθειάς οικολογίας» προτείνουν την επιστροφή στις ρίζες, με πλήρη ένταξη του ανθρώπου στη φύση. Η μεταρρυθμιστική λογική προβάλλει την ιδέα της αειφορίας, μέσω περιβαλλοντικής πολιτικής. Η αειφόρος ή βιώσιμη ανάπτυξη (sustainable development) αποδέχεται την οικονομική μεγέθυνση, υπό τον όρο να μην υπονομεύεται το περιβάλλον των μελλοντικών γενεών. Ούτως ή άλλως, ο αναπτυσσόμενος κόσμος προσδοκά διαρκή αύξηση των παραγωγικών δραστηριοτήτων. Το αντιφατικό αλλά γόνιμο σύνθημα της αειφορίας υιοθετείται διεθνώς από επιστήμονες, περιβαλλοντιστές και πολιτικούς.

 

Μόνο η περιβαλλοντική πολιτική μπορεί να φέρει την αποσύνδεση, δηλαδή οικονομική αύξηση που δεν συνεπάγεται περιβαλλοντική επιβάρυνση. Προϋποθέτει αποτελεσματική κρατική παρέμβαση, κοινωνική συμμετοχή στις αποφάσεις, εταιρική κοινωνική ευθύνη, δραστηριοποίηση μη κυβερνητικών οργανώσεων, εθελοντισμό. Αξιοποιεί εργαλεία όπως οι ήπιες τεχνολογίες, η εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων, η ανάλυση κύκλου ζωής προϊόντων και έργων, οι πιστοποιήσεις, τα οικολογικά σήματα. Ιδιαίτερα η τεχνολογία μετατρέπεται από σημαντικό μέρος του προβλήματος σε καθοριστικό στοιχείο της λύσης.

 

Η αισιόδοξη ιδέα της αειφορίας αγνοεί τις πεσιμιστικές στάσεις που κυριαρχούν μετά τις μεγάλες απογοητεύσεις του τέλους του 20ου αιώνα. Η τυφλή πίστη στα οράματα της επιστήμης, της προόδου ή της κοινωνικής δικαιοσύνης διαψεύστηκε από τον τρόμο της Χιροσίμα, την υποβάθμιση του περιβάλλοντος, τον υπαρκτό σοσιαλισμό. Αισιοδοξία πηγάζει σήμερα από την έλευση της γυναίκας στο προσκήνιο, την αφομοίωση των μεταναστών στη Δύση, την παγκοσμιοποίηση, τα τεχνολογικά επιτεύγματα, την οικολογικοποίηση του ορθολογισμού. Η περιβαλλοντική υποβάθμιση δεν είναι κλασικό ταξικό πρόβλημα, όπως έδειξε η ιστορία, δεν παύει όμως να θίγει περισσότερο ορισμένες κοινωνικές ομάδες, π.χ. φτωχούς, γέρους, μετανάστες, ενώ προκαλείται περισσότερο από αντικοινωνικές συμπεριφορές που υποτιμούν τα δημόσια αγαθά. Απλή αλλά δύσκολη λύση ο μετασχηματισμός των λαών σε κοινωνίες πολιτών. Χρειάζεται η ορθολογικότητα του οικονομικού ανθρώπου, αλλά σε πλαίσιο αλληλεγγύης με τον πλανήτη και το μέλλον.

 

ΒΗΜΑ Ιδεών, τεύχος 11, Μάρτιος 2008
 
O Κίμων Χατζημπίρος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο ΕΜΠ