ΑΡΘΡΑΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
30.10.2009
Κίμων Χατζημπίρος: Πράσινη αντι-ανάπτυξη
Κάποιες ρηξικέλευθες προτάσεις του υπογράφοντος περί πράσινης ανάπτυξης (Είναι βάσιμη μια πράσινη αισιοδοξία; «Ελευθεροτυπία» 26/9) προκάλεσαν ποικίλες αντιδράσεις.
Γενικά, οι παραδοσιακές οικολογικές και αριστερές τάσεις σοκάρονται από την πράσινη ανάπτυξη μεγάλης κλίμακας, την οικονομική επιδότηση ιδιωτών, την αξιοποίηση κεφαλαιοκρατικών προτύπων παραγωγής. Ωστόσο, είναι αβάσιμη η εμμονή ότι μια πράσινη οικονομία απαιτεί κόκκινο τρόπο παραγωγής. Υστερα από 25 χρόνια σχετικής συζήτησης στην Ελλάδα, δεν έχει γίνει κατανοητό ότι οι οικολογικές λύσεις θα ωφελούσαν κυρίως τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα, αυτά που θίγονται βαρύτερα από την περιβαλλοντική υποβάθμιση. Στην ουσία, οι πράσινες προτάσεις φέρνουν αναδιανομή του προϊόντος της ανάπτυξης, αφού αναβαθμίζουν την ποιότητα ζωής των πιο αδύναμων, έστω και αν δεν αλλάζουν τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής.
Δεν είναι προοδευτική θέση το να αρνείται κανείς την επιδότηση ιδιωτικών επενδύσεων για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) ή για ανακύκλωση. Οι συμβατικές πηγές ενέργειας, η διάθεση αποβλήτων, η εξόρυξη πρώτων υλών εμπεριέχουν μεγάλο εξωτερικό κόστος (ρύπανση, υγεία, κλιματική αλλαγή κ.λπ.), που επιβαρύνει την κοινωνία και την οικονομία. Υπάρχει όφελος, ειδικότερα για τα φτωχότερα στρώματα, από την επιδότηση τεχνολογιών που μειώνουν το εξωτερικό κόστος, έστω και αν δεν είναι ανταγωνιστικές με τη στενή οικονομική έννοια.
Πολλοί σκεπτικιστές θέτουν ως προϋπόθεση ανάπτυξης των ΑΠΕ το να κατασκευάζεται ο εξοπλισμός στην Ελλάδα. Γιατί όμως δεν διατυπώνουν την ίδια αντίρρηση για τον εξοπλισμό εκμετάλλευσης του λιγνίτη, των τηλεπικοινωνιών ή του μετρό; Πώς θα μπορούσε άραγε μια καθυστερημένη χώρα να κατασκευάσει μηχανήματα υψηλής τεχνολογίας όπως είναι τα φτερά των ανεμογεννητριών; Ωστόσο, η εισαγωγή τους δίνει δυνατότητα να παραχθεί ένα σύγχρονο βιομηχανικό αγαθό, ο ηλεκτρισμός, αξιοποιώντας τον άνεμο, δηλαδή μια πρώτη ύλη μηδενικού κόστους.
Ορισμένοι προτιμούν να βασιστεί η πράσινη ανάπτυξη στην αγροτική παραγωγή και σε ειδυλλιακές σχέσεις αλληλεγγύης μιας τοπικής κοινωνικής οικονομίας. Οπωσδήποτε, η βιολογική γεωργία και διάφορες αγροτοτουριστικές δράσεις είναι ελπιδοφόρες πρωτοβουλίες, δεν αντιστοιχούν όμως στο μέγεθος της αναγκαίας αναπτυξιακής προσπάθειας. Η υπάρχουσα γεωργία είναι μεγάλος ρυπαντής, η δε κτηνοτροφία καταστροφέας δασών μαζί με τις πυρκαγιές. Από την άλλη μεριά, πώς θα μπορούσαν κοινωνίες κατακερματισμένες, με εμφανή ίχνη οπισθοδρόμησης και διαφθοράς, να παίξουν άμεσα πρωταγωνιστικό ρόλο σε σύγχρονες εξελίξεις; Η εμπειρία από τους γεωργικούς συνεταιρισμούς και πολλά πεπραγμένα της Αυτοδιοίκησης προειδοποιούν ότι στην πλειονότητά τους οι τοπικές κοινωνίες δεν θα αποτελέσουν προωθητική δύναμη αλλά μάλλον βαρίδι για την πράσινη ανάπτυξη. Για παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια πολλαπλασιάζονται οι κινητοποιήσεις εναντίον αξιόλογων προσπαθειών (αιολικά πάρκα, φιλοπεριβαλλοντικές τουριστικές επενδύσεις κ.λπ.). Παραδόξως, πρωτοστατούν τοπικοί παράγοντες που πρόσκεινται πολιτικά στον ΣΥΡΙΖΑ, στο ΚΚΕ ή σε οικολογικές ομάδες με ακραίες αντιλήψεις.
Θα είναι όμως πολύ αργά αν η πράσινη ανάπτυξη περιμένει μέχρι να λυθούν τα προβλήματα κοινωνιών από τις οποίες απουσιάζει ο ορθολογισμός. Χρειάζεται να προχωρήσει έχοντας ως δεδομένα την ανικανότητα σχεδιασμού, την έλλειψη καταγραφών, τη γραφειοκρατία. Η αλλαγή κοινωνικής συμπεριφοράς ίσως αποτελέσει καρπό της ανάπτυξης αλλά δεν μπορεί να τεθεί ως προϋπόθεση. Σήμερα πρέπει να αξιοποιηθεί η τεχνολογική δυνατότητα μιας «έξυπνης» πράσινης ανάπτυξης που να μην εγκυμονεί μη αναστρέψιμες βλάβες. Αυτή μπορεί να μειώσει το χρέος δημιουργώντας εγχώριο προϊόν, ενώ ταυτόχρονα θα παίξει παιδευτικό ρόλο επιταχύνοντας την κοινωνική εξέλιξη. Χρειάζονται πολιτιστικές πρωτοπορίες, που θα συλλάβουν νεωτεριστικά μηνύματα από τις προηγμένες κοινωνίες, πρωτοπορίες επιχειρηματιών που θα επενδύσουν με μακροπρόθεσμη προοπτική, πολιτική πλειοψηφία διατεθειμένη να συγκρουστεί για να εφαρμόσει ένα σύγχρονο προοδευτικό πρόγραμμα. Πάντως, το πιθανότερο εμπόδιο θα εμφανιστεί με παραδοσιακό κοκκινοπράσινο ένδυμα. Η πράσινη ανάπτυξη θα υπονομευθεί περισσότερο από εκείνους που θα περίμενε κανείς να την προωθήσουν...
ΚΙΜΩΝ ΧΑΤΖΗΜΠΙΡΟΣ - Ελευθεροτυπια, 30 Οκτωβρίου 2009