14.06.2011

Κίμων Χατζημπίρος: Αγανάκτηση χωρίς θεωρία

Οι «Αγανακτισµένοι» της Πλατείας Συντάγµατος και άλλων πλατειών της Ευρώπης εκφράζουν µια διάχυτη αγωνία και ανασφάλεια. Το πιο σηµαντικό χαρακτηριστικό αυτής της µαζικής διαµαρτυρίας είναι ότι µέχρι τώρα, αντίθετα µε την παράδοση των κοινωνικών κινητοποιήσεων στην Ελλάδα, δεν εκδηλώνεται µε βία. Θετικό επίσης είναι ότι µεγάλος αριθµός πολιτών εγκατέλειψαν προσωρινά την ιδιώτευση και συµµετέχουν µε κάποιο τρόπο στα κοινά. Τα αιτήµατα ποικίλα, πολλά δίκαια ή δικαιολογηµένα. Ο ένας στους τέσσερις νέους δεν βρίσκει δουλειά (σχεδόν ο ένας στους δύο στην Ισπανία), η πρόνοια για αδύναµους, παιδιά, ηλικιωµένους, ανάπηρους συρρικνώνεται, η διαφθορά δεν κάµπτεται ούτε τιµωρείται, οι προνοµιούχες οµάδες δεν θίγονται, τα κόµµατα και τα συνδικάτα θεωρούνται πλήρως αναξιόπιστα.

Η αγανάκτηση ωθεί σε κινητοποιήσεις αντισυστηµικού χαρακτήρα. Παρόλο όµως που ο συναισθηµατισµός των «Αγανακτισµένων» συγκεντρώνει ευρεία συµπάθεια, δεν δηµιουργεί προοδευτική προοπτική. Αντίθετα, ίσως οδηγήσει σε συντηρητικότερες µορφές εξουσίας από τις οποίες θα επωφεληθούν οι πιο φιλόδοξοι και επιτήδειοι.

Πώς θα µπορούσε εξάλλου ο αυθορµητισµός των µαζών να διαχειριστεί πολύπλοκα προβλήµατα, όπως η χαµηλή παραγωγικότητα, το υπερτροφικό ∆ηµόσιο, η ανισορροπία εισαγωγών / εξαγωγών, η ενδηµική κοινωνική διαφθορά, η κακοποίησητων φυσικών πόρων, η γενικευµένη παραβατικότητα; Οι διαµαρτυρίες περί ελαττωµατικής δηµοκρατίας, αυξανόµενης ανεργίας, υποβάθµισης της ζωής είναι δίκαιες αλλά δεν καταλήγουν πουθενά χωρίς εµπεριστατωµένη κοινωνική ανάλυση και πρόταση, χωρίς συγκροτηµένη θεωρία. Οσο και αν αντιλαµβάνονται αλλιώς την πολιτική, οι «Αγανακτισµένοι» δεν µπορούν να αποφύγουν την πραγµατικότητα.

Η ιστορική εµπειρία δείχνει ότι οι επαναστάσεις εκκινούν υπό την πίεση κοινωνικών συνθηκών, αλλά είναι θνησιγενείς αν δεν έχει προηγηθεί ενδελεχής θεωρητική προπαρασκευή. Μόνο οι θεµελιωµένες κοινωνικές εξεγέρσεις καταφέρνουν να παίξουν σηµαντικό ρόλο στις ιστορικές εξελίξεις, χωρίς φυσικά να αποκλείεται µια εκ των υστέρων διάψευση των υποσχέσεων. Η Γαλλική Επανάσταση δεν συνέβη τυχαία. Είχε προηγηθεί το γιγαντιαίο φιλοσοφικό και ιδεολογικό εργαστήρι του ∆ιαφωτισµού, µε αποτέλεσµα να παραχθεί µια νέα πολιτική πρόταση που συνοψίστηκε στο τρίπτυχο «ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη» και να αρχίσει η διεργασία που δηµιούργησε τον σύγχρονο κόσµο.

Οι σοσιαλιστικές επαναστάσεις βασίστηκαν στο ισχυρό αναλυτικό οικοδόµηµα του µαρξισµού, µε αποτέλεσµα ένα ανατρεπτικό πολιτικό πρόγραµµα που συνοψίστηκε στην «κοινωνικοποίηση των µέσων παραγωγής» και εφαρµόστηκε τον 20ό αιώνα στην Ανατολή, ενώ ώθησε τοκοινωνικό κράτος στη ∆ύση. Κατά τη δεκαετία του ‘60 στις ΗΠΑ, τη Γαλλίακαι άλλες χώρες το σύνθηµα «Κάνετε έρωτα, όχι πόλεµο» κινητοποίησε το ανθρώπινο δυναµικό της µεταπολεµικής γενιάς. Με στήριγµα τιςθεωρίες της ψυχανάλυσης, του Μαρκούζε και του Ράιχ προκλήθηκαν ριζικές αλλαγές, φέρνοντας στο προσκήνιο την ειρήνη, τη χειραφέτηση νέων και γυναικών, τις αδικίες του ρατσισµού, την αξίατης παιδείας, τηδιεκδίκηση της διαφοράς, την προσωπική ελευθερία. Ακόµα και οι εξεγέρσεις της σηµερινής Αραβικής Ανοιξης, που εκδηλώνονται δυναµικά σε κοινωνικά στρώµατα εγκλωβισµένα σε χρόνιες συνθήκεςπολλαπλής καθυστέρησης, διεκδικούν στοιχειώδη δηµοκρατία µε έµπνευση από τις βασικές αρχές του ∆ιαφωτισµού και τις νεώτερες ιδέες των τελευταίων διακοσίων χρόνων.